Türkiye dış ticaret açığındaki daralma, bir dönüm noktasında mıyız?

2024 yılının geride bıraktığımız ilk 9 ayındaki dış ticaret verileri, Türkiye’nin dış ticaret dengesinde önemli gelişmelerin yaşandığı bir yıl olduğunu ortaya koyuyor.

Bu yılın ilk 3 çeyreğinde dış ticaret açığında belirgin bir daralma gözlemlendi. Özellikle enerji ithalatındaki azalma ve ihracatın toparlanma eğilimi, bu iyileşmede etkili oldu. Ancak küresel ticaretin değişmesi ve iç piyasadaki dalgalanmalar, dış ticaret performansını da yakından etkiledi.

2024’ün ilk 9 ayında, Türkiye’nin dış ticaret açığı (ihracat-ithalat dengesi) %31,5 oranında azalarak 60,1 milyar dolara geriledi​. Bu gelişme, özellikle enerji ithalatının düşmesiyle mümkün hale geldi.

Türkiye, ithalatını büyük ölçüde enerji maliyetlerindeki düşüş ve ülke genelinde yenilenebilir enerji kaynaklarında özellikle 2023 yılı itibari ile görülen artış sayesinde düşürürken, ihracatını artırarak dengeyi sağlamaya çalıştı.

Yukarıdaki grafiklerde, 2023 ve 2024 yıllarının ilk 5 ayındaki ithalat ve ihracat verileri karşılaştırıldı. İlk grafikte, ithalat değerlerinin 2023'ten 2024'e nasıl değiştiği açıkça görülebilir. Özellikle 2024'te ithalatın daha düşük seviyelerde seyrettiği dikkat çekiyor.

Mayıs ayında ihracatın %11,3 oranında artması ve ithalatın %10,4 azalması, dış ticaret açığını %48 oranında daralttı​.

Özellikle ihracat performansının artması, Türkiye’nin dış ticaret stratejisinin doğru yönde ilerlediğini gösteriyor. Ancak ithalatın azalması yalnızca olumlu bir gelişme olarak görülmemeli; zira bu, iç talebin daraldığına ve üretim maliyetlerinin arttığına dair sinyaller de taşıyor.

Daralmada Enerji İthalatının Etkisi

Enerji ithalatı, Türkiye’nin dış ticaret açığında her zaman büyük bir paya sahip oldu. 2024 yılında enerji ithalatının toplam ithalattaki payı %18,9 olarak gerçekleşti. Bu oran, önceki yılların ortalamalarına yakın olsa da enerji maliyetlerindeki küresel düşüş Türkiye’nin bu alanda avantaj elde etmesine katkı sağladı​.

Yukarıdaki grafikte, 2024 yılının ilk 9 ayında Türkiye'nin enerji ithalat fiyatlarının nasıl değiştiği görülebilir. Ocak ayında yaklaşık 6,5 milyar dolar olan enerji ithalatı, yıl içinde kademeli bir düşüş yaşadı ve Eylül ayında 5,3 milyar dolar seviyesine kadar geriledi. İlk 9 ay itibari ile toplam enerji ithalatı 53,5 milyar dolar oldu.

Peki enerji ithalatı neden azalıyor?

1.     2024 yılında görülen global enerji maliyetlerindeki düşüşler,

2.     Ülke genelinde özellikle 2023 yılı itibari ile yenilenebilir enerji üretim tesislerinin sayılarında görülen artış ve bu artışın halen devam ediyor oluşu,

3.     Enerji tüketiminde izlenen enerji verimliliği politikası ve bu politikalar ile sanayi ve konutlardaki enerji tasarrufunu arttırıcı tedbirlerin alınması,

4.     Enerji ithalatını daha ucuz hale getirecek LNG ithalatına yönelinmesi ve bu sayede farklı tedarikçiler ile de anlaşma yapabilme olanağı,

5.     2024 yılı itibari ile kademeli olarak devreye alınması öngörülen Akkuyu Nükleer Santrali ile yurtiçinde üretilecek enerji artması ve enerjide dışa bağımlılığın önemli ölçüde azalması öngörülmektedir.

İhracatın Geleceği: Fırsatlar ve Zorluklar

Türkiye’de ihracat ekonominin büyümesi için anahtar olarak görülüyor. 2024 yılında ihracatta genel olarak toparlanma eğilimi gözlemlendi, ancak bu toplanmadan çok toparlanmanın sürdürülebilirliği daha çok önem arz eder.

Küresel ekonomideki belirsizlikler, özellikle Avrupa’daki durgunluk sinyalleri ve Türkiye’nin dış ticaret paydaşlarındaki politik dalgalanmalar ve ülkemizde uygulanan kur baskılama politikası sebebi ile ihracatın geleceğinde dalgalanma olabileceği bir gerçek.

Özellikle 2023-2024 yıllarında görülen kur baskılama politikası nedeniyle ülkemizdeki hayat pahalılık endeksine oranla kur değerlinin stabilizasyonu aşağıdaki grafikte açıkça görülmektedir.

Hayat pahalılığının artması ülkede üretim maliyetlerini yükselten önemli unsurlardan birisi oldu. Üretim maliyetlerinin yükselmesi ürün fiyatlarını arttırırken buna karşılık sabit kalan kur değeri özellikle ihracat yapan birçok firmanın fiyatlarını sürekli olarak dolar veya euro bazında yükseltmesine ve diğer ülkelerdeki rakiplerine işlerini kaptırmasına sebep oldu.

Bu durum aslında ülkemizin bu yıl içerisinde daha fazla ihracat yaparak dış ticaret açığını daha çok kapatma olanağını durdurmuşa benziyor. Kurun baskılama politikası nedeniyle dış ticaret dengesindeki daralma trendi ancak bu kadar yakalanabildi.

Türkiye’deki üreticiler yukarıdaki tüm bahsedilen negatif duruma rağmen daha fazla ürün çeşidi ihraç etme stratejisini benimsemeye çalışarak ve gerekiyorsa maliyetine satışlar gerçekleştirerek risklere karşı önlemler aldı.

Üretici tarafından izlenen bu politika ile ihracatta sürekli yükseliş trendine sahip Tarım, tekstil, otomotiv ve elektronik ürünlerdeki ihracat artışı, Türkiye’nin küresel ticaret rekabetindeki konumunu güçlendirebilir.

Geçmişteki 5 yıllık verilere bakıldığında Türkiye ihracatında özellikle otomotiv, kimyevi maddeler, hazır giyim, demir ve demir dışı metaller ve elektrik elektronik alanlarında çok ciddi artış gözlemlendi. Bu artış oranları aşağıdaki grafikte rahatlıkla görülebilir.

Özetle 2024 yılı, Türkiye’nin dış ticaret dengesi açısından kritik bir yıl olarak kayda geçirilebilir.

İthalattaki geçici gibi görülen daralma ve ihracattaki kısmi artışlar, ticaret açığının daralmasına katkı sağlasa da, enerji fiyatları ve küresel ekonomik belirsizlikler hala Türkiye için büyük riskler taşıyor. İhracatta sürdürülebilir büyüme sağlanabilmesi ve enerji bağımlılığının azaltılması, Türkiye’nin dış ticaret dengesi açısından uzun vadede daha sağlam bir zemine oturmasını sağlamak için iyi bir yol olarak görülebilir.

Türkiye’nin dış ticaret açığı 2024’te gerilemiş olsa da, bu iyileşme sürecinin devam edebilmesi için küresel ticaret politikalarına hızlı adapte olma, kur baskılama politikasından vaz geçilmesi, enerji üretimi ve verimliliğini arttırma politikası ve iç üretimi artırma stratejileri öncelik taşıyor.