Risk Yönetimi ile Krizlerin Fırsata Çevrilmesi

Risk Yönetiminin İş Dünyasındaki Rolü

Günümüz iş dünyası, çok hızlı değişen piyasa koşulları, teknolojik gelişmeler ve çeşitli nedenler ile tekrarlanan krizler ile doludur.

Bu tip dalgalı ortamda potansiyel risklerin etkili biçimde yönetilmesi şirketlerin sadece ayakta kalması için değil, aynı zamanda rekabet avantajı sağlamaları için de oldukça önemlidir.

Belirsizliklerin belirlenmesi, belirli bir düzene göre derlenmesi, analiz edilmesi ve kontrol altına alınmasını içeren bir süreci ifade eden kavrama bütünüyle risk analizi denir.

Bu yöntem sadece kriz anlarında devreye girmez, uzun vadeli planlamalarda da şirketin yol göstericisi olur.

Risk Yönetiminin Aşamaları

1. Riskin Tanımlanması: Potansiyel tehdit ve fırsatların belirlenmesi

2. Risk Analizi: Risklerin olması muhtemel etkilerinin ve oluşma olasılıkların değerlendirilmesi

3. Risk Tepkisi Geliştirme: Riskin azaltılması, taşınması veya kabul edilmesi gibi stratejilerin yer aldığı planın yapılması.

4. Riskleri İzleme ve Kontrol Etme: Stratejilerin etkinliğinin sürekli takip edilmesi. Deloitte Risk Management Survey (2022)’e göre “Şirketlerin %68’i risk matrislerini güncelleyerek risk yönetimini dijital araçlarla optimize etmenin başarı oranını artırdığını raporlamaktadır.”

Risk olasılıklarını ve etkilerini daha iyi anlayabilmek için aşağıdaki örnek matristen yararlanılabilir;

Matristen de görüleceği gibi hem risklerin hem de olma olasılıklarının düşük, orta ve yüksek olmak üzere 3 şiddet kombinasyonu vardır.

Bu etki-olasılık kombinasyonlarından doğan ve 4 farklı renk ile sembolize edilen toplam 9 aşama vardır.

1. Yeşil Alan (Düşük Risk)

Kabul edilebilir risk seviyesini temsil eder, bu riskler için izleme ve küçük önlemler alınması yeterli olacaktır. Bu tip riskler için büyük müdahalelere gerek yoktur. Yılda bir takip yeterlidir.

Düşük etki-düşük olasılık aşamasının görüldüğü alan yeşil renk ile sembolize edilir.

2. Sarı Alan (Orta Risk)

İzlenmesi ve yönetilmesi gereken riskleri temsil eder, bu riskler için önleyici tedbirler alınmalı ve 3 ayda bir düzenli olarak takip edilmelidir.

Orta etki-düşük olasılık, orta etki-orta olasılık, düşük etki-orta olasılık, düşük etki-yüksek olasılık, yüksek etki-düşük olasılık aşamalarının görüldüğü alanlar sarı renk ile sembolize edilir.

3. Turuncu (Yüksek-Orta Risk)

Ciddi bir risk seviyesidir. Önlem alınması zorunludur. Bu riskler için eylem planları oluşturulmalı ve uygulanmalıdır. Sürekli gözlem ve revizyon yapılmalıdır. 2 ayda bir izlenmelidir.

Yüksek etki-orta olasılık ve orta etki-yüksek olasılık aşamalarının görüldüğü alanlar turuncu renk ile sembolize edilir.

4. Kırmızı (Kritik Risk)

Acil müdahale gerektiren kritik riskleri temsil eder, bu riskler için kriz yönetim planları derhal uygulanmalıdır, risk azaltma ve ortadan kaldırma tedbirleri devreye alınmalıdır. Aylık periyotlarda izlenmelidir.

Yüksek etki-yüksek olasılık aşamasının görüldüğü alan kırmızı renk ile sembolize edilir.

Stratejik Risk Yönetimi ile Krizlerin Fırsata Çevrilmesi

Risk yönetimi sadece tehditleri azaltmaz, aynı zamanda bu risklerden doğabilecek fırsatların değerlendirilmesi konusuna da aracılık eder. ScienceDirect’e göre (2020) “Pandemi sürecinde uygulanan esnek tedarik zinciri stratejileri, risklerin fırsata dönüştürülmesinde temel unsur olmuştur.”

2023 yılında yayımlanan Harvard Business Review’in makalesine göre etkili risk yönetim stratejileri izleyen şirketler, kriz dönemleri içerisinde Pazar paylarını %20’ye kadar arttırabilmişlerdir.

Bu durum risk yönetiminin “bir olayın olumsuz olarak sonuçlanmasını beklemek yerine, yapılan erken değişikliklerle durumu kontrol altına almak hatta lehte bir duruma çevirmek” üzerine bir yaklaşım ile geliştirilmesi gerektirdiğini ortaya koyar.

“Krizi fırsata çevirmek” kavramı, yöneticilerin risklere karşı stratejik bir bakış açıcı geliştirmesini zorunlu hale getirir.

Bir cam şişe üretim fabrikasının satın alma departmanı üzerinden basit bir risk analizi örneği inceleyecek olursak;

Departman için hammadde tedariki ile ilgili riskler sıkça karşılaşılan problemlerden biridir.

Bu bölümde stratejik risk yönetimi sayesinde nasıl fırsatlar yaratılabileceğini inceleyelim;

Riskler;

• Ana hammadde tedarikçisinin teslimat geciktirmesi

• Döviz kurlarındaki dalgalanmalar nedeniyle maliyet artışları

• Alternatif tedarikçilerin bulunamaması

• Hammaddenin kalitesiz çıkması ve üretimin durması

• Sözleşme şartlarının ihlali

• Talep tahminlerinin yanlış yapılması

• Tedarik zinciri bozulmaları

• Depolama koşullarının uygunsuzluğu

Risk	Olasılık	Etki	Renk Kodu	Önerilen Aksiyonlar	Fırsata Çevirme Yolları
Teslimat gecikmeleri	Orta	Yüksek	Turuncu	Alternatif tedarikçiler bulunmalı, stok seviyeleri artırılmalı ve lojistik süreçler optimize edilmelidir.	Alternatif tedarikçilerden maliyet avantajları sağlanarak tedarik çeşitliliği artırılabilir.
Döviz dalgalanmaları	Yüksek	Yüksek	Kırmızı	Vadeli işlemler yapılmalı, sabit fiyat anlaşmaları sağlanmalı ve yerel tedarikçilere yönelerek döviz riskinden korunulmalıdır.	Döviz dalgalanmalarını avantaja çevirmek için ithalat ve ihracat fırsatları araştırılabilir.
Alternatif tedarikçi eksikliği	Orta	Orta	Sarı	Yeni tedarikçiler araştırılmalı, tedarikçi geliştirme programları uygulanmalı ve coğrafi çeşitlendirme sağlanmalıdır.	Uzun vadeli iş ortaklıkları kurularak maliyet düşürücü anlaşmalar yapılabilir.
Kalitesiz hammadde	Düşük	Yüksek	Sarı	Kalite kontrol sistemleri geliştirilmeli, sıkı denetimler yapılmalı ve geri dönüşüm sistemleri ile sürdürülebilirlik hedefleri desteklenmelidir.	Kalite odaklı tedarikçi geliştirme projeleri ile ürün farkındalığı ve marka güvenilirliği artırılabilir.
Sözleşme ihlali	Orta	Yüksek	Kırmızı	Sözleşme şartları detaylı hazırlanmalı, hukuki danışmanlık alınmalı ve denetimler sıklaştırılmalıdır.	Daha sıkı sözleşme kontrolleri ve tedarikçi performans izleme sistemleri oluşturularak güvenilirlik artırılabilir.
Talep tahmin hataları	Orta	Orta	Sarı	Pazar analizleri artırılmalı, veri odaklı tahmin modelleri kullanılmalı ve üretim planlaması düzenlenmelidir.	Veri analizleri geliştirilerek daha esnek üretim planlaması ve pazar taleplerine hızlı adaptasyon sağlanabilir.
Tedarik zinciri bozulmaları	Düşük	Orta	Sarı	Yedek tedarikçi ağı kurulmalı, taşıma ve lojistik sistemleri izlenmeli ve tedarikçi ilişkileri güçlendirilmelidir.	Lojistik süreçlerin optimize edilmesiyle teslimat süreleri kısaltılabilir ve maliyet avantajları sağlanabilir.
Depolama koşullarının uygunsuzluğu	Düşük	Düşük	Yeşil	Depo alanları modernize edilmeli, sıcaklık ve nem kontrol sistemleri kurulmalı ve düzenli denetimler yapılmalıdır.	Depolama koşullarını iyileştirerek ürün kalitesi artırılabilir ve fire oranları düşürülerek maliyet avantajı sağlanabilir.
Bilgi güvenliği ihlali	Düşük	Düşük	Yeşil	Veri güvenlik sistemleri kurulmalı, siber güvenlik denetimleri artırılmalı ve personel farkındalığı artırılmalıdır.	Güvenlik altyapısı güçlendirilerek müşteri güveni sağlanabilir ve rekabet avantajı oluşturulabilir.

Raporun İzlenme Süreci ve Risk Yönetimi İçin İzleme Stratejileri

1. Risk Matrislerinin Sürekli Güncellenmesi: Renk kodlarına göre riskler sürekli gözden geçirilmelidir. Değişiklikler anında tabloya işlenmelidir. Yüksek riskler (kırmızı renk) aylık, orta-yüksek riskler (turuncu renk) 2 aylık, orta riskler (sarı renk) üç aylık periyotlarda gözden geçirilir. Yeşil renkli düşük riskler ise yılda bir kez analiz edilir.

2. Performans Göstergeleri: Risk azaltma tedbirlerinin etkinliği belirlenmiş performans göstergeleriyle takip edilir. Örneğin teslimat gecikmelerinin yüzdesi veya kalite kontrollerindeki hata oranları izlenir.

3. Denetimler ve Testler: Periyodik kontroller ile aksiyon planlarının uygulama durumu kontrol edilir.

4. Raporlama ve Toplantılar: Risk durumlarına göre raporlar hazırlanır ve ilgili departmanlarla düzenli toplantılar yapılır.

5. Geri Bildirim Sistemleri: Çalışanlardan gelen geri bildirimler doğrultusunda yeni riskler tanımlar ve tablolar güncellenir.

6. Dijital Takip Araçları: ERP yazılımları ile izleme otomatikleştirilir ve verimlilik arttırılır. Risk Analysis Journal (2021)’e göre “Risklerin izlenmesi için dijital takip sistemlerinin kullanımı, raporlama hızını %40 artırarak karar süreçlerini hızlandırmıştır.”

   
   

Cam şişe fabrikası satın alma departmanının hammadde tedarik koluna yönelik olarak hazırladığımız bu örnek risk değerlendirme analizinde tedarik zinciri ve maliyet yönetimi gibi kritik konulardaki potansiyel riskler başarılı bir şekilde tanımlanmıştır.

Önerilen aksiyonlar sayesinde, risklerin sadece minimize edilmesi değil, aynı zamanda fırsata çevrilmesi sağlanmıştır.

Planlanan izleme stratejileri ile bu rapor sürdürülebilir bir risk yönetim modeli oluşturulmasına katkıda bulunacaktır.

Risk izleme Sürecinin İyileştirme Kriterleri

• Teknolojik Araçların Kullanımı: ERP sistemleri ile risklerin anlık izlenebildiği, verilerin sistemlerde tutulması ve raporların anlık oluşturulmasının sağlanması

• Gerçek Zamanlı Takip Mekanizmaları: Performans ölçümleri sürekli izlendiği, alarm ve uyarı sistemlerinin yer aldığı, risk değişiklikleri olduğunda yöneticilerin otomatik olarak bilgilendirildiği sistemlerin kurulumu

• Senaryo Analizleri ve Testler: Simülasyonlar ve senaryo analizleri kullanılarak olası durumlara karşı hazırlık yapılması ve stres testleri ile sistemin krizlere dayanıklılığının değerlendirilmesi

• Düzenli Denetimlerin Yapılması: İç denetim ekipleri tarafından planlanan kontrollerin yapılması ve bulguların raporlanarak iyileştirme önerilerinin geliştirilmesi

• Geri Bildirim Döngüsünün Kurulması: Çalışanlar ve yöneticilerden gelen geri bildirimler değerlendirilmesi, sistemin sürekli iyileştirilmesi ve elde edilen veriler doğrultusunda risk matrisi güncellenmesi

  
  

Yani risk yönetimi sadece krizleri kontrol altına almak için değil, şirketlerin stratejik hedeflerine ulaşmaları içinde güçlü bir araçtır.

Doğru uygulama ve planlama ile riskler fırsata dönüştürülebilir.

İş dünyasında sürdürülebilir başarı ve büyüme elde etmek için risk yönetimi süreçlerinin etkin biçimde uygulanması gerekir.

Adil Can KAVCAR

05.01.2025